Υπάρχουν δυο ειδών βίας στο κινηματογράφο.
Η βία για την βία
Η βία για την τέχνη
Συνήθως οι εκάστοτε σκηνοθέτες που ακολουθούν λεπτομερειακές παραστάσεις της βίας στις ταινίες τους στηριζουν την επιλογή τους στο γεγονός ότι η πραγματικότητα δεν πρέπει να απαγκιστρώνεται από το βλέμμα του θεατή. Δηλαδή ας πάρουμε για παράδειγμα το έπος η διάσωση του στρατιώτη ραιν, για να γίνω πιο σαφής . Ο σκηνοθέτης επιδίδεται σε ένα τρίωρο καταιγισμό πυρός με διαμελισμένα κορμιά να πετάγονται από δω και από κει. Ο σκοπός του γνωστός και προφανής. Να παρουσιάσει σχεδόν ντοκιμαντερίστικα και άκρως στεγνά και ρεαλιστικά την φρίκη του πολέμου. Σε μια εποχή που ο κόσμος αναπνέει τη δυσωδία του πολέμου ακόμα και αν αυτός εκτυλίσσεται χιλιόμετρα μακριά και βομβαρδίζεται μέσα από του τηλεοπτικούς του δέκτες καθημερινά με εικόνες ρεαλιστικής βίας το λιγότερο που επιθυμεί είναι αυτές οι εικόνες να τον ακολουθούν και στην ψυχαγωγία του. Θα μου πει κανείς ότι η εισπρακτική επιτυχία της ταινίας δείχνει ότι ο κόσμος την αγκάλιασε. Αυτό με προβληματίζει μέχρι ενός σημείου. Ας εξαιρέσουμε τους πατριώτες αμερικάνους ή τους περίεργους που πηγαίνουν σε τέτοιες ταινίες για να ανακαλύπτουν ιστορικές αλήθειες ή αναλήθειες, οι υπόλοιποι ακόμα αναρωτιέμαι τι μπορεί να ζητούσαν. Σίγουρα το μπόλιασμα από τη υπέρμετρη διαφήμιση και το μάρκετινγκ, γενικότερα, έπαιξε το ρόλο του. Αλλά τι πραγματικά εξιτάρει το κοινό? Η βία για τη βία? Μήπως το κοινό είναι αιμοδιψές? Που συνάντα αυτή η πιστή αποτύπωση της φρίκης την τέχνη? Που συναντάει το κοινό σε αυτή τη ταινία την επιλογή του να βγει έξω να διασκεδάσει και να ψυχαγωγηθεί?
Η γραμμή που διαχωρίζει την βία για την βία από την βία για την τέχνη ίσως είναι πολύ λεπτή και ίσως υποκειμενική. Στην Αποκάλυψη τώρα του Κόπολα σίγουρα υπάρχουν σκηνές που αποτυπώνουν αρκετά ρεαλιστικά την βία. Όμως σίγουρα δεν υπάρχει και καταιγισμός ωμότητας. Βάρος ο σκηνοθέτης δίνει στη ψυχολογία του πολεμιστή, στη τρέλα του που κλιμακώνεται στο ταξίδι του μέσα στη ζούγκλα του πολέμου. Ο θεατής βγαίνει από την αίθουσα όχι αηδιασμένος αλλά προβληματισμένος.
Ας πάρουμε άλλες περιπτώσεις. Η σκηνή στη ταινία irreversible όπου ο σκηνοθέτης προσπαθεί να καθηλώσει το θεατή με ένα 10 λεπτό κοντινό πλάνο σε ένα άγριο παραφύση βιασμό πού αλήθεια αποσκοπεί? Ποιο κίνητρο κρύβεται πίσω από την σκηνοθετική του ματιά πέρα από τον εντυπωσιασμό? Και το κοινό σαν άβουλα προβατάκια σχημάτιζαν ουρές στα σινεμά, ωθούμενα άκριτα από την περιέργεια τους έτσι όπως την υπερμεγένθινε και η διαφήμιση γύρω από την ταινία, για να παρακολουθήσουν την περιβόητη αυτή σκηνή. Να χώσουν την μούρη τους στο πανί για να βιαστούν οι ίδιοι ή να βιάσουν. Λίγη πρέζα από βία και αδρεναλίνη , λίγη διέξοδος από την μουντή καθημερινότητα. Ηδονοβλεψίες ψεύτικων εικόνων που την «παίζουν» με την αληθοφάνεια. Και που είναι η ποίηση της τέχνης? Εγώ προσωπικά έμεινα αδιάφορος. Εν αντιθέσει σοκαρίστηκα σε μια ταινία ,που δυστυχώς μου διαφεύγει το όνομα της, όπου ο βιασμός αποτυπώθηκε τελείως διαφορετικά: Μια γυναίκα οδηγείται βίαια στο πίσω μέρος ενός βαν από τον βιαστή της . Η πόρτα κλείνει και το πλάνο μένει κολλημένο στο πίσω μέρος του αυτοκίνητου μια ανάσα από τον τόπο του βιασμού και το μονό που αφουγκράζεται ο θεατής είναι το πνιχτό βογγητό του θύματος έτσι όπως ακούγεται απέξω . Ο βιασμός τελειώνει ο βιαστής πετάει το θύμα έξω από το αυτοκίνητο και η κάμερα κάνει κοντινό στο βλέμμα της. Η απόσταση από τη ρεαλιστική παράσταση δίνει το δικαίωμα στο θεατή να επιλέξει το μέτρο της φρίκης του, να φανταστεί, να κτίσει το μίσος του για τον θύτη, να πάρει την απόσταση του από τη σχέση θύματος και θύτη, να επιλέξει τα συναισθήματα του. Ο σκηνοθέτης δεν παίζει με το θεατή, δεν εντυπωσιάζει, αλλά εκείνο το κοντινό στο απεγνωσμένο και παραδομένο βλέμμα του θύματος, στο τέλος, κρύβει όλη την πραγματική φρίκη του βιασμού. Εμένα αυτή η σκηνή με καθήλωσε, μου έσφιξε το στομάχι και όχι ένα 10λεπτο πρωκτικό σαδομαζοχιστικό σεξ.
Υπάρχουν βέβαια και ταινίες που η ωμη βία εξυπηρετεί την τέχνη καθαρά. Ο μέγιστος Ταραντίνο το έχει πετύχει αυτό σε κάποιο βαθμό. Οι σκηνές βίας του δεν δείχνουν διάθεση να σοκάρει το θεατή για να γεμίσει τα ταμία. Το αίμα είναι το χρώμα και ο ταραντινο ο ζωγράφος που το χρησιμοποιεί για να φτιάχνει πίνακες καλτ βίας . Σκηνές όπου η βία γίνεται στοιχειό χορογραφίας με μια σχεδόν κομικ αισθητική. Οι προθέσεις του γνωστές και οι ταινίες του αποτελούν μια δική τους σχολή. Δε βγαίνεις από την αίθουσα και νικητής είναι η αηδία από τα κιλά αίματος αλλά η αισθητική του σκηνοθέτη.
Απίστευτη αποτύπωση της βίας έκανε ο Ντελ Τορο στη τελευταία του ταινία ο λαβύρινθος του πάνα. Ας μείνουμε μονό στις σκηνές βίας και όχι στο κεντρικό άξονα της ταινίας που ήταν το πάντρεμα του ρεαλισμού με το σουρεαλισμό, του αληθινού με το ψεύτικο. Αν εξαιρέσουμε την σκηνή που κοπανάει ένα μπουκάλι στο πρόσωπο ενός αντάρτη δεν υπάρχει άλλη σκηνή που να φλερτάρει επικίνδυνα με την άσκοπη αηδία. Κάθε άλλο δηλαδή. Το άτομο παίζει με τον θεατή χρησιμοποιώντας δυο διαστάσεις στη παρουσίαση της βίαιης σκηνής. Πρώτα σου παρουσιάζει το μέσο της βίας ( αντικείμενα βασανισμού, ψυχολογική απειλή κτλ) με ένα τρόπο που εξιτάρει την φαντασία σου και μετά σου παρουσιάζει το ίδιο το αποτέλεσμα της βίας για να σου αποδείξει ότι τελικά η φαντασία σου δεν οργιάζει και πολύ. Για παράδειγμα πάρε το λοχαγό που ανακρίνει τον αντάρτη. Είναι εκεί στο δωμάτιο και χαϊδεύει ηδονικά με ένα βλέμμα παρανοϊκό το σφυρί και την τανάλια με τα οποία θα σπάσει τα χέρια και τα πόδια του φυλακισμένου, εσύ ως θεατής σφίγγεσαι , η φαντασία σου τρέχει και σκέπτεσαι το φριχτό πόνο του θύματος , τρομάζεις να μπεις στο πετσί του, νιώθεις το τρόμο του, ο λοχαγός πλησιάζει και προτάσσει το σφυρί, η ανάσα σου κόβεται και η αδρεναλίνη σου στο απόγειο , αυτό είναι, τελείωσε, δε χρειάζεσαι να δεις τίποτα άλλο , το χέρι του θύματος είναι σμπαραλιασμένο πριν καν δεις το λοχαγό να το ακουμπά. Αυτό είναι βία για την τέχνη. Το μήνυμα πέρασε στο θεατή. Δε σου δείχνει πως σπάνε τα κόκαλα του αντάρτη, δε χρειάζεται. Μετά το βασανισμό βλέπεις το θύμα πνιγμένο στα αίματα έτσι που σου πετιέται στη μούρη το αποτέλεσμα της βίας όπως εσύ δε μπορούσες να το φανταστείς γιατί στο κάτω κάτω έτσι φριχτά είναι τα πράγματα σε ένα πόλεμο και ξεπερνούν την φαντασία εκείνου που δεν τα έχει ζήσει.
Η Βία στο σινεμά είτε γίνεται αντικείμενο εντυπωσιασμού είτε υπηρετεί την τέχνη.
Η γραμμή που τα διαχωρίζει λεπτή και υποκειμενική. Τουλάχιστον ας είναι σε κάθε περίπτωση άποψη του σκηνοθέτη και όχι μέσο του παραγωγού για να γεμίζει τις αίθουσες από περιέργους και αιμοδιψές.
Η βία για την βία
Η βία για την τέχνη
Συνήθως οι εκάστοτε σκηνοθέτες που ακολουθούν λεπτομερειακές παραστάσεις της βίας στις ταινίες τους στηριζουν την επιλογή τους στο γεγονός ότι η πραγματικότητα δεν πρέπει να απαγκιστρώνεται από το βλέμμα του θεατή. Δηλαδή ας πάρουμε για παράδειγμα το έπος η διάσωση του στρατιώτη ραιν, για να γίνω πιο σαφής . Ο σκηνοθέτης επιδίδεται σε ένα τρίωρο καταιγισμό πυρός με διαμελισμένα κορμιά να πετάγονται από δω και από κει. Ο σκοπός του γνωστός και προφανής. Να παρουσιάσει σχεδόν ντοκιμαντερίστικα και άκρως στεγνά και ρεαλιστικά την φρίκη του πολέμου. Σε μια εποχή που ο κόσμος αναπνέει τη δυσωδία του πολέμου ακόμα και αν αυτός εκτυλίσσεται χιλιόμετρα μακριά και βομβαρδίζεται μέσα από του τηλεοπτικούς του δέκτες καθημερινά με εικόνες ρεαλιστικής βίας το λιγότερο που επιθυμεί είναι αυτές οι εικόνες να τον ακολουθούν και στην ψυχαγωγία του. Θα μου πει κανείς ότι η εισπρακτική επιτυχία της ταινίας δείχνει ότι ο κόσμος την αγκάλιασε. Αυτό με προβληματίζει μέχρι ενός σημείου. Ας εξαιρέσουμε τους πατριώτες αμερικάνους ή τους περίεργους που πηγαίνουν σε τέτοιες ταινίες για να ανακαλύπτουν ιστορικές αλήθειες ή αναλήθειες, οι υπόλοιποι ακόμα αναρωτιέμαι τι μπορεί να ζητούσαν. Σίγουρα το μπόλιασμα από τη υπέρμετρη διαφήμιση και το μάρκετινγκ, γενικότερα, έπαιξε το ρόλο του. Αλλά τι πραγματικά εξιτάρει το κοινό? Η βία για τη βία? Μήπως το κοινό είναι αιμοδιψές? Που συνάντα αυτή η πιστή αποτύπωση της φρίκης την τέχνη? Που συναντάει το κοινό σε αυτή τη ταινία την επιλογή του να βγει έξω να διασκεδάσει και να ψυχαγωγηθεί?
Η γραμμή που διαχωρίζει την βία για την βία από την βία για την τέχνη ίσως είναι πολύ λεπτή και ίσως υποκειμενική. Στην Αποκάλυψη τώρα του Κόπολα σίγουρα υπάρχουν σκηνές που αποτυπώνουν αρκετά ρεαλιστικά την βία. Όμως σίγουρα δεν υπάρχει και καταιγισμός ωμότητας. Βάρος ο σκηνοθέτης δίνει στη ψυχολογία του πολεμιστή, στη τρέλα του που κλιμακώνεται στο ταξίδι του μέσα στη ζούγκλα του πολέμου. Ο θεατής βγαίνει από την αίθουσα όχι αηδιασμένος αλλά προβληματισμένος.
Ας πάρουμε άλλες περιπτώσεις. Η σκηνή στη ταινία irreversible όπου ο σκηνοθέτης προσπαθεί να καθηλώσει το θεατή με ένα 10 λεπτό κοντινό πλάνο σε ένα άγριο παραφύση βιασμό πού αλήθεια αποσκοπεί? Ποιο κίνητρο κρύβεται πίσω από την σκηνοθετική του ματιά πέρα από τον εντυπωσιασμό? Και το κοινό σαν άβουλα προβατάκια σχημάτιζαν ουρές στα σινεμά, ωθούμενα άκριτα από την περιέργεια τους έτσι όπως την υπερμεγένθινε και η διαφήμιση γύρω από την ταινία, για να παρακολουθήσουν την περιβόητη αυτή σκηνή. Να χώσουν την μούρη τους στο πανί για να βιαστούν οι ίδιοι ή να βιάσουν. Λίγη πρέζα από βία και αδρεναλίνη , λίγη διέξοδος από την μουντή καθημερινότητα. Ηδονοβλεψίες ψεύτικων εικόνων που την «παίζουν» με την αληθοφάνεια. Και που είναι η ποίηση της τέχνης? Εγώ προσωπικά έμεινα αδιάφορος. Εν αντιθέσει σοκαρίστηκα σε μια ταινία ,που δυστυχώς μου διαφεύγει το όνομα της, όπου ο βιασμός αποτυπώθηκε τελείως διαφορετικά: Μια γυναίκα οδηγείται βίαια στο πίσω μέρος ενός βαν από τον βιαστή της . Η πόρτα κλείνει και το πλάνο μένει κολλημένο στο πίσω μέρος του αυτοκίνητου μια ανάσα από τον τόπο του βιασμού και το μονό που αφουγκράζεται ο θεατής είναι το πνιχτό βογγητό του θύματος έτσι όπως ακούγεται απέξω . Ο βιασμός τελειώνει ο βιαστής πετάει το θύμα έξω από το αυτοκίνητο και η κάμερα κάνει κοντινό στο βλέμμα της. Η απόσταση από τη ρεαλιστική παράσταση δίνει το δικαίωμα στο θεατή να επιλέξει το μέτρο της φρίκης του, να φανταστεί, να κτίσει το μίσος του για τον θύτη, να πάρει την απόσταση του από τη σχέση θύματος και θύτη, να επιλέξει τα συναισθήματα του. Ο σκηνοθέτης δεν παίζει με το θεατή, δεν εντυπωσιάζει, αλλά εκείνο το κοντινό στο απεγνωσμένο και παραδομένο βλέμμα του θύματος, στο τέλος, κρύβει όλη την πραγματική φρίκη του βιασμού. Εμένα αυτή η σκηνή με καθήλωσε, μου έσφιξε το στομάχι και όχι ένα 10λεπτο πρωκτικό σαδομαζοχιστικό σεξ.
Υπάρχουν βέβαια και ταινίες που η ωμη βία εξυπηρετεί την τέχνη καθαρά. Ο μέγιστος Ταραντίνο το έχει πετύχει αυτό σε κάποιο βαθμό. Οι σκηνές βίας του δεν δείχνουν διάθεση να σοκάρει το θεατή για να γεμίσει τα ταμία. Το αίμα είναι το χρώμα και ο ταραντινο ο ζωγράφος που το χρησιμοποιεί για να φτιάχνει πίνακες καλτ βίας . Σκηνές όπου η βία γίνεται στοιχειό χορογραφίας με μια σχεδόν κομικ αισθητική. Οι προθέσεις του γνωστές και οι ταινίες του αποτελούν μια δική τους σχολή. Δε βγαίνεις από την αίθουσα και νικητής είναι η αηδία από τα κιλά αίματος αλλά η αισθητική του σκηνοθέτη.
Απίστευτη αποτύπωση της βίας έκανε ο Ντελ Τορο στη τελευταία του ταινία ο λαβύρινθος του πάνα. Ας μείνουμε μονό στις σκηνές βίας και όχι στο κεντρικό άξονα της ταινίας που ήταν το πάντρεμα του ρεαλισμού με το σουρεαλισμό, του αληθινού με το ψεύτικο. Αν εξαιρέσουμε την σκηνή που κοπανάει ένα μπουκάλι στο πρόσωπο ενός αντάρτη δεν υπάρχει άλλη σκηνή που να φλερτάρει επικίνδυνα με την άσκοπη αηδία. Κάθε άλλο δηλαδή. Το άτομο παίζει με τον θεατή χρησιμοποιώντας δυο διαστάσεις στη παρουσίαση της βίαιης σκηνής. Πρώτα σου παρουσιάζει το μέσο της βίας ( αντικείμενα βασανισμού, ψυχολογική απειλή κτλ) με ένα τρόπο που εξιτάρει την φαντασία σου και μετά σου παρουσιάζει το ίδιο το αποτέλεσμα της βίας για να σου αποδείξει ότι τελικά η φαντασία σου δεν οργιάζει και πολύ. Για παράδειγμα πάρε το λοχαγό που ανακρίνει τον αντάρτη. Είναι εκεί στο δωμάτιο και χαϊδεύει ηδονικά με ένα βλέμμα παρανοϊκό το σφυρί και την τανάλια με τα οποία θα σπάσει τα χέρια και τα πόδια του φυλακισμένου, εσύ ως θεατής σφίγγεσαι , η φαντασία σου τρέχει και σκέπτεσαι το φριχτό πόνο του θύματος , τρομάζεις να μπεις στο πετσί του, νιώθεις το τρόμο του, ο λοχαγός πλησιάζει και προτάσσει το σφυρί, η ανάσα σου κόβεται και η αδρεναλίνη σου στο απόγειο , αυτό είναι, τελείωσε, δε χρειάζεσαι να δεις τίποτα άλλο , το χέρι του θύματος είναι σμπαραλιασμένο πριν καν δεις το λοχαγό να το ακουμπά. Αυτό είναι βία για την τέχνη. Το μήνυμα πέρασε στο θεατή. Δε σου δείχνει πως σπάνε τα κόκαλα του αντάρτη, δε χρειάζεται. Μετά το βασανισμό βλέπεις το θύμα πνιγμένο στα αίματα έτσι που σου πετιέται στη μούρη το αποτέλεσμα της βίας όπως εσύ δε μπορούσες να το φανταστείς γιατί στο κάτω κάτω έτσι φριχτά είναι τα πράγματα σε ένα πόλεμο και ξεπερνούν την φαντασία εκείνου που δεν τα έχει ζήσει.
Η Βία στο σινεμά είτε γίνεται αντικείμενο εντυπωσιασμού είτε υπηρετεί την τέχνη.
Η γραμμή που τα διαχωρίζει λεπτή και υποκειμενική. Τουλάχιστον ας είναι σε κάθε περίπτωση άποψη του σκηνοθέτη και όχι μέσο του παραγωγού για να γεμίζει τις αίθουσες από περιέργους και αιμοδιψές.
