Τετάρτη 28 Φεβρουαρίου 2007

Άποψη: Η αποτύπωση της βίας στο Σινεμά

Υπάρχουν δυο ειδών βίας στο κινηματογράφο.
Η βία για την βία
Η βία για την τέχνη

Συνήθως οι εκάστοτε σκηνοθέτες που ακολουθούν λεπτομερειακές παραστάσεις της βίας στις ταινίες τους στηριζουν την επιλογή τους στο γεγονός ότι η πραγματικότητα δεν πρέπει να απαγκιστρώνεται από το βλέμμα του θεατή. Δηλαδή ας πάρουμε για παράδειγμα το έπος η διάσωση του στρατιώτη ραιν, για να γίνω πιο σαφής . Ο σκηνοθέτης επιδίδεται σε ένα τρίωρο καταιγισμό πυρός με διαμελισμένα κορμιά να πετάγονται από δω και από κει. Ο σκοπός του γνωστός και προφανής. Να παρουσιάσει σχεδόν ντοκιμαντερίστικα και άκρως στεγνά και ρεαλιστικά την φρίκη του πολέμου. Σε μια εποχή που ο κόσμος αναπνέει τη δυσωδία του πολέμου ακόμα και αν αυτός εκτυλίσσεται χιλιόμετρα μακριά και βομβαρδίζεται μέσα από του τηλεοπτικούς του δέκτες καθημερινά με εικόνες ρεαλιστικής βίας το λιγότερο που επιθυμεί είναι αυτές οι εικόνες να τον ακολουθούν και στην ψυχαγωγία του. Θα μου πει κανείς ότι η εισπρακτική επιτυχία της ταινίας δείχνει ότι ο κόσμος την αγκάλιασε. Αυτό με προβληματίζει μέχρι ενός σημείου. Ας εξαιρέσουμε τους πατριώτες αμερικάνους ή τους περίεργους που πηγαίνουν σε τέτοιες ταινίες για να ανακαλύπτουν ιστορικές αλήθειες ή αναλήθειες, οι υπόλοιποι ακόμα αναρωτιέμαι τι μπορεί να ζητούσαν. Σίγουρα το μπόλιασμα από τη υπέρμετρη διαφήμιση και το μάρκετινγκ, γενικότερα, έπαιξε το ρόλο του. Αλλά τι πραγματικά εξιτάρει το κοινό? Η βία για τη βία? Μήπως το κοινό είναι αιμοδιψές? Που συνάντα αυτή η πιστή αποτύπωση της φρίκης την τέχνη? Που συναντάει το κοινό σε αυτή τη ταινία την επιλογή του να βγει έξω να διασκεδάσει και να ψυχαγωγηθεί?

Η γραμμή που διαχωρίζει την βία για την βία από την βία για την τέχνη ίσως είναι πολύ λεπτή και ίσως υποκειμενική. Στην Αποκάλυψη τώρα του Κόπολα σίγουρα υπάρχουν σκηνές που αποτυπώνουν αρκετά ρεαλιστικά την βία. Όμως σίγουρα δεν υπάρχει και καταιγισμός ωμότητας. Βάρος ο σκηνοθέτης δίνει στη ψυχολογία του πολεμιστή, στη τρέλα του που κλιμακώνεται στο ταξίδι του μέσα στη ζούγκλα του πολέμου. Ο θεατής βγαίνει από την αίθουσα όχι αηδιασμένος αλλά προβληματισμένος.

Ας πάρουμε άλλες περιπτώσεις. Η σκηνή στη ταινία irreversible όπου ο σκηνοθέτης προσπαθεί να καθηλώσει το θεατή με ένα 10 λεπτό κοντινό πλάνο σε ένα άγριο παραφύση βιασμό πού αλήθεια αποσκοπεί? Ποιο κίνητρο κρύβεται πίσω από την σκηνοθετική του ματιά πέρα από τον εντυπωσιασμό? Και το κοινό σαν άβουλα προβατάκια σχημάτιζαν ουρές στα σινεμά, ωθούμενα άκριτα από την περιέργεια τους έτσι όπως την υπερμεγένθινε και η διαφήμιση γύρω από την ταινία, για να παρακολουθήσουν την περιβόητη αυτή σκηνή. Να χώσουν την μούρη τους στο πανί για να βιαστούν οι ίδιοι ή να βιάσουν. Λίγη πρέζα από βία και αδρεναλίνη , λίγη διέξοδος από την μουντή καθημερινότητα. Ηδονοβλεψίες ψεύτικων εικόνων που την «παίζουν» με την αληθοφάνεια. Και που είναι η ποίηση της τέχνης? Εγώ προσωπικά έμεινα αδιάφορος. Εν αντιθέσει σοκαρίστηκα σε μια ταινία ,που δυστυχώς μου διαφεύγει το όνομα της, όπου ο βιασμός αποτυπώθηκε τελείως διαφορετικά: Μια γυναίκα οδηγείται βίαια στο πίσω μέρος ενός βαν από τον βιαστή της . Η πόρτα κλείνει και το πλάνο μένει κολλημένο στο πίσω μέρος του αυτοκίνητου μια ανάσα από τον τόπο του βιασμού και το μονό που αφουγκράζεται ο θεατής είναι το πνιχτό βογγητό του θύματος έτσι όπως ακούγεται απέξω . Ο βιασμός τελειώνει ο βιαστής πετάει το θύμα έξω από το αυτοκίνητο και η κάμερα κάνει κοντινό στο βλέμμα της. Η απόσταση από τη ρεαλιστική παράσταση δίνει το δικαίωμα στο θεατή να επιλέξει το μέτρο της φρίκης του, να φανταστεί, να κτίσει το μίσος του για τον θύτη, να πάρει την απόσταση του από τη σχέση θύματος και θύτη, να επιλέξει τα συναισθήματα του. Ο σκηνοθέτης δεν παίζει με το θεατή, δεν εντυπωσιάζει, αλλά εκείνο το κοντινό στο απεγνωσμένο και παραδομένο βλέμμα του θύματος, στο τέλος, κρύβει όλη την πραγματική φρίκη του βιασμού. Εμένα αυτή η σκηνή με καθήλωσε, μου έσφιξε το στομάχι και όχι ένα 10λεπτο πρωκτικό σαδομαζοχιστικό σεξ.

Υπάρχουν βέβαια και ταινίες που η ωμη βία εξυπηρετεί την τέχνη καθαρά. Ο μέγιστος Ταραντίνο το έχει πετύχει αυτό σε κάποιο βαθμό. Οι σκηνές βίας του δεν δείχνουν διάθεση να σοκάρει το θεατή για να γεμίσει τα ταμία. Το αίμα είναι το χρώμα και ο ταραντινο ο ζωγράφος που το χρησιμοποιεί για να φτιάχνει πίνακες καλτ βίας . Σκηνές όπου η βία γίνεται στοιχειό χορογραφίας με μια σχεδόν κομικ αισθητική. Οι προθέσεις του γνωστές και οι ταινίες του αποτελούν μια δική τους σχολή. Δε βγαίνεις από την αίθουσα και νικητής είναι η αηδία από τα κιλά αίματος αλλά η αισθητική του σκηνοθέτη.

Απίστευτη αποτύπωση της βίας έκανε ο Ντελ Τορο στη τελευταία του ταινία ο λαβύρινθος του πάνα. Ας μείνουμε μονό στις σκηνές βίας και όχι στο κεντρικό άξονα της ταινίας που ήταν το πάντρεμα του ρεαλισμού με το σουρεαλισμό, του αληθινού με το ψεύτικο. Αν εξαιρέσουμε την σκηνή που κοπανάει ένα μπουκάλι στο πρόσωπο ενός αντάρτη δεν υπάρχει άλλη σκηνή που να φλερτάρει επικίνδυνα με την άσκοπη αηδία. Κάθε άλλο δηλαδή. Το άτομο παίζει με τον θεατή χρησιμοποιώντας δυο διαστάσεις στη παρουσίαση της βίαιης σκηνής. Πρώτα σου παρουσιάζει το μέσο της βίας ( αντικείμενα βασανισμού, ψυχολογική απειλή κτλ) με ένα τρόπο που εξιτάρει την φαντασία σου και μετά σου παρουσιάζει το ίδιο το αποτέλεσμα της βίας για να σου αποδείξει ότι τελικά η φαντασία σου δεν οργιάζει και πολύ. Για παράδειγμα πάρε το λοχαγό που ανακρίνει τον αντάρτη. Είναι εκεί στο δωμάτιο και χαϊδεύει ηδονικά με ένα βλέμμα παρανοϊκό το σφυρί και την τανάλια με τα οποία θα σπάσει τα χέρια και τα πόδια του φυλακισμένου, εσύ ως θεατής σφίγγεσαι , η φαντασία σου τρέχει και σκέπτεσαι το φριχτό πόνο του θύματος , τρομάζεις να μπεις στο πετσί του, νιώθεις το τρόμο του, ο λοχαγός πλησιάζει και προτάσσει το σφυρί, η ανάσα σου κόβεται και η αδρεναλίνη σου στο απόγειο , αυτό είναι, τελείωσε, δε χρειάζεσαι να δεις τίποτα άλλο , το χέρι του θύματος είναι σμπαραλιασμένο πριν καν δεις το λοχαγό να το ακουμπά. Αυτό είναι βία για την τέχνη. Το μήνυμα πέρασε στο θεατή. Δε σου δείχνει πως σπάνε τα κόκαλα του αντάρτη, δε χρειάζεται. Μετά το βασανισμό βλέπεις το θύμα πνιγμένο στα αίματα έτσι που σου πετιέται στη μούρη το αποτέλεσμα της βίας όπως εσύ δε μπορούσες να το φανταστείς γιατί στο κάτω κάτω έτσι φριχτά είναι τα πράγματα σε ένα πόλεμο και ξεπερνούν την φαντασία εκείνου που δεν τα έχει ζήσει.

Η Βία στο σινεμά είτε γίνεται αντικείμενο εντυπωσιασμού είτε υπηρετεί την τέχνη.
Η γραμμή που τα διαχωρίζει λεπτή και υποκειμενική. Τουλάχιστον ας είναι σε κάθε περίπτωση άποψη του σκηνοθέτη και όχι μέσο του παραγωγού για να γεμίζει τις αίθουσες από περιέργους και αιμοδιψές.

23 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Τι λες τώρα! Μιλάμε είχα πολύ καιρό να διαβάσω τόσο καλό άρθρο με θέμα την κινηματογραφική βία. Προσυπογράφω φίλε Ninja. Πάντως λάβε υπόψη σου ότι τα όρια της τέχνης δεν είναι διακριτά και σίγουρα τέχνη δεν είναι μόνο ότι αναδύει ποιητισμό.

Ανώνυμος είπε...

πολυ ωραια η αναλυση σου.
εμενα δε μ'αρεσει η βια στις ταινιες, καθολου.

ο αδερφος μου παλι ειχε βρει φοβερο οτι ο κοσμος εφευγε απο το μη αναστρεψιμος κι οτι τον ειχε πιασει το στομαχι του. αλλα αυτος ειναι και περιεργος, λεει κατι κουφα οτι εχουμε μαθει να αναζηταμε μονο το γλυκο και το ευκολο και το ευχαριστο και απορριπτουμε τα υπολοιπα.

kabamaru είπε...

Sexpur--> sumfvnv kata vasi mazi sou...H texnh den exei normes kai kaloupia...egw parathetw apla tin apopsi mou gia to ti eispratw egw ws ideato stin apotupwsi tis vias sto pani.

Aderfi fb-->sumfwnw me ton aderfo sou gia th koultoura tou koinou ws anafora tis anazhthseis tou gurw apo tis tainies.

Gia mena to irreversible afise to stigma tou.Toulaxiston katafere na mi perasei adiaforo. Den mou aresoun oi aforismoi se mia tainia. Alla nomizw oti h sugekrimeni tainia para tin prwtotupia ths akolouthise ton eukolo dromo gia na deiksei auta pou ithele na deiksei. Sigoura omws htan h apopsi tou skinotheti kai auto einai sevasto asxeta ama emena de mou arese katholou.

Κατουρημένη ποδιά είπε...

εγώ είδα τη διάσωση του στρατιώτη Μπράιαν και δε διέκρινα καμία βία.. Μάλλον κατουρήθηκα στο γέλιο..

kabamaru είπε...

podia--> egw pali den eida panw apo thn misi tainia

Ανώνυμος είπε...

Παραμυθο splatter νοσταλγικης πιτσιρικας σε λασπουριες βατραχου με χαρντ φωτογραφικο παραλληρημα?
Ο φαυνος μπλεκεται σε πολεμικο λαβυρινθο γυναικων που επαναστατουν γεννοβολοντας? Χερακια ανταρτικα σπασμενα και ματια σε χερια υπογειων τερατων συνθετουν το σουρεαλο γκροτεσκο εγκλημα οσκαρικης διεκδικησης.
Σιγουρα αξιζει

Downhill.... είπε...

Αγαπητέ κύριε Δανίκα....

στο σύνολο του πόστ σας συμφωνούμε και διαφωνούμε και αυτό θεωρώ πως συμβαίνει πίο πολύ επειδή επεισέρχεται το θέμα "γούστο", παρά ανεγειρεται ζήτημα "ανωμαλίας, αιμοδιψίας, αιματοφιλίας, αυνανιστικής αντίληψης, μικρού εγκεφάλου" (τα έχω όλα) ή οτιδήποτε άλλο.

Στη βάση του πόστ σας δεν μπορώ παρα να συμφωνήσω...

αφού ξεκαθαριστεί αυτό θέτω ώς σημείο αντιπαράθεσης τον στρατιώτη ryan...

Το έργο προσωπικά το βρίσκω εξαιρετικό ώς αποτύπωση δυνατών αντιφάσεων! (Ο μετρημένος λοχαγός στην πραγματική ζωή του είναι κάποιος που κανείς δεν θα του εμπιστευόταν την ζωή του, η ομάδα περπατάει σε ένα καταπληκτικό τοπίο που όμως σου προκαλεί αντί για ηρεμία νευρικότητα βλέποντας στο βάθος να σκάνε βόμβες κλπ κλπ). Εντάξει, είναι Αμερικανία και ξέρεις πόσο αντιπαθώ τους Αμερικάνους και την αλαζονεία τους. Αλλά δεν μπορώ να καταδικάσω όλες τις Αμερικανιές ώς άκυρες! Με αυτό το τρόπο θα περιόριζα την οπτική μου, και θα αποδεχόμουν μια νοοτροπία που προστάζει "Μαζί με τα ξερά καιγονται και τα χλωρά".

Αν υποθέσουμε οτι βρισκόμαστε σε ένα κόσμο που δέν υπαρχει η αμερικανία και αναρωτηθείς τί θα έκανες σε μία περίοδο που όλα φαίνονται μάταια, που η ζωή δεν έχει καμία αξία, που όλα μετατρέπονται σε γκριζωπές στάχτες και ζείς με το άγχος της καταδίωξης, τότε όλα τα στοιχεία που παρουσιάζονται τον στρατιώτη Ryan θα σου φαίνονταν λογικά...

Το έργο παρουσιάζει την φρίκη του πολέμου όχι για 3 ώρες αλλά για 30 δυνατά λεπτά στην αρχή της ταινίας... Επειτα δείχνει ένα απολύτως ανθρώπινο πρόσωπο των αντιμαχομένων... Και άν μπορέσεις να δείς τον ΑΜΕΡΙΚΑΝΟ ΗΡΩΑ ΡΑΪΑΝ μέσα απο το πρίσμα που αναφέρω παραπάνω τότε δημιουργούνται οι συνθήκες για την ανάδειξη ηρώων και η ταινία εκπληρώνει τον σκοπό της χωρίς να πέσει στην παγίδα της "κλασικής Αμερικανιάς"...

Υπάρχουν Αμερικανιές του στύλ Pearl Harbour και Αμερικανιές του στύλ Στρατιώτης Ραϋαν...
Οι πρώτες σε κάνουν να αναρωτιέσαι πόσο μαλακες είναι τελικα αυτοί οι Αμερικάνοι? Οι δεύτερες σε κάνουν να αναρωτιέσαι ποιό μπορεί να είναι τελικά το νόημα του πολέμου?

Ανώνυμος είπε...

Αντε ρε που θα μιλησεις για την καλυτερη ταινια, το Περλ Χαρμπορ

Downhill.... είπε...

Ελα τρελλό μωρό αδελφή fb...το ήξερα οτι γουστάρεις πέρλ χάρμπορ και έστησα την παγίδα μου τόσο επιδέξια...

Fuck Ryan... τί φοράς?

DrStein είπε...

bla, bla blabla bla bla.... blabla!

Εσύ χρειάζεσαι έναν Στηβεν Σίγκαλ ή εναν Αρνολντ να εμφανιστεί μπροστά σου με το βομβιδοβόλο του στα μούτρα σου. Τότε πες τους κατάφατσα αυτά που γράφεις εδώ περί βίας.....

Σε παίρνει ρε? {Από την ασφάλεια του PC μας γράφουμε ΟΤΙ ΝΑ ΝΑΙ.....} <--- πάει και σε μένα αυτό

Kwlogria είπε...

Αγαπητέ φίλε, συμφωνώ απόλυτα μαζί σου! Απόλυτα! :)

kabamaru είπε...

kritike mad tv--> ta les toso wraia! E sigoura aksizei ti na leme twra...

downhill--> isws h xrisimopohsh tvn leksewn aimodipsis kai periergos na kruvoun uponoia anwmalias. Den eixa prothesi na stigmatisw to koino. De thewrw anwmalo kapoion na goustarei kila aimatos stin othoni oute sigoura anwmalo auton pou otheite apo tin diafhmhsh, opws kai h perissoteroi, sthn epilogi tou, emena auto pou me peirazei einai otan to aima ginetai autoskopos se mia tainia kathara gia kinhsh entupwsiasmou.P.X vlepeis mia tainia,vgaineis apo thn aithousa kai sto mualo sou einai xaragmeno to prionismeno podi enos thimatos kai oxi to opoio munima ths tainia. Tespa to post mou einai kathara proswpiki antilipsi kai optiki kai mporei na einai teleiws ektos. De to paizv danikas egv xexe...telika kataligoume oti ola einai thema goustou. Gia ta perl harbour sumfvnv.

aderfi fb--> etsi pesta tou(kai kala)!!!

downhill--> ti paizei edw? get on with it h' mallon get a room

doctora--> xixi...ntaks mia kouventa eipame!

kabamaru είπε...

kwlogria--> xairomai! :)

mithrandir είπε...

Βια στην βία της εξουσίας

kabamaru είπε...

mithra--> palio sinthimataki alla panta epikairo!!! Gia th via sto cinema tptis den exeis na katatheseis?

30nothing είπε...

Πράγματι πολύ ενδιαφέρον post. Για τη λεκτική βία τη γνώμη έχεις. Δεν ξέρω αν είδες το "Ψυχή στο στόμα" (βλ. Σπιρτόκουτο) αλλά θα ήθελα να ακούσω τη γνώμη σου για την ταινία

mithrandir είπε...

Na sou pw kai gia tin bia sta gipeda?

kabamaru είπε...

allimiamera--> Thn tainia den thn exw dei ara distixws de mporw na exw gnvmi. Ws anafora th lektiki via pou les de me enoxlei arkei na exei kapoio skopo as poume na upostirizei ena sugekrimeno ufos pou thelei na perasei o filmografos.

mithra--> pes oti goustareis file mou!

mithrandir είπε...

H bia einai kako pragma.
Sto cinema einai kalire fasi. Kai oso pio pornografiki toso to kalutero. Bathia noimata, eksupiretisi kapoiou bathuterou skopou mesw tou biaiou ufous, alligoria, pesto opws thes, apla egw goustarw na blepw aimataki na reei stin othoni gia na kateunasw ta arxegona enstikta tou arpaktikou pou krubw mesa mou kai meta usixos na epistrefw sto spitaki mou.
Kai an me prosabalei kai kaneis ston dromo tis epistrofis toso to xeirotero gia dauton...tha ton kraksw sto blog mou, na dei ti tha pathei!

O kathusixasmenos mpourzouas sou

kabamaru είπε...

mithra--> ta spase h analusis sou!

numb είπε...

Πω πω, τώρα το είδα το ποστ

Μπράβο ρε συ

Η βία στον κινηματογράφο είναι ένα θέμα που με έχει απασχολήσει πολλές φορές παλιότερα, όχι στα μπλογκ, αλλού εννοώ. Είναι πραγματικά ωραίο να βλέπω ένα τέτοιο ποστ, γιατί, αν μη τι άλλο, μου δίνει μια αίσθηση dejavu.

Διαφωνώ σε κάποια σημεία, αλλά εντάξει, δεν τρέχει τίποτα

Να 'σαι καλά :)

(ίσως επανέρθω στο θέμα με πιο διευρυμένο σχόλιο . Είναι πάντως πολύπλοκο το θέμα)

lee είπε...

"Λεπτη κοκκινη γραμμη". Αυτη ηταν απο τις πιο ποιητικες εκφρασεις της βιας.

kabamaru είπε...

numb--> pragmati einai poluploko kai polupleuro to thema. Tha xarw safws na akousw thn apopsi sou kai tis diafwnies sou.

lee-> Sumfvnv kai epauksanw!